شپش سر یا پدیکولیس کاپیتیس حشره ریزی است که از خون پوست سر انسان تغذیه می کند. شپش سر اغلب کودکان را مبتلا می کند. این حشرات معمولا از طریق انتقال مستقیم از موهای یک فرد به فرد دیگر انتقال پیدا می کند. داشتن شپش سر میتواند بیانگر بهداشت فردی ضعیف یا محیط زندگی آلوده باشد. شپش ناقل بیماری های باکتریایی یا ویروسی نمی باشد.

آلودگی به شپش سر در سرتاسر جهان موضوع شایعی می باشد و افراد در هر سن و زمینه های اجتماعی – اقتصادی می توانند تحت تاثیر ان قرار بگیرند. این بیماری بیشتر در سنین 5 تا 11 سالگی و در بین دختران شایع تر است و شواهد نشان داده است که شیوع آن در سیاهپوستان نیز کمتر می باشد.

شیوع شپش سر در کشور های صنعتی حدود 1-3 درصد است اما ممکن است گاهی اوقات شیوع آن در مدارس از 25 درصد هم فراتر رود. آلودگی به شپش سر معمولا بدون علامت است و با بیماری جدی ای همراه نیست. شپش سر به طور موثری فقط بر سر انسان را آلوده می کند و از شپش ناحیه تناسلی متمایز می باشد. این حشره با مکیدن خون و تزریق همزمان بزاق تغذیه می کند که گاها باعث خارش در پوست سر و در مواردی هم باعث بی حالی عمومی و عفونت ثانویه می شود که این موضوع معمولا نادیده گرفته می شود.

انتقال شپش چگونه اتفاق می افتد؟

انتشار شپش معمولا از طریق تماس مستقیم سر به سر اتفاق می افتد که این موضوع در خانواده ها رایج و طبیعیست. همچنین مشخص شده است  شپش سر میتواند از طریق شانه، برس مو، کلاه یا روسری منتقل شود. شپش سر بالغ میتواند تا 55 ساعت بدون حضور میزبان زنده بماند اما احتمالا به دلیل کم آبی به سرعت از بین میروند. شپش سر نمیتواند بپرد یا پرواز کند و حیوانات  خانگی شما نیز نمیتوانند ناقل شپش باشند.

تشخیص شپش سر:

این بیماری ممکن است گاها اشتباه تشخیص داده شود چراکه وجود داشتن تخم نشان دهنده هجون فعال شپش سر نیست. زیرا تخم ها ممکن است تا ماه ها پس از درمان موفقیت آمیز، همچنان روی سر باقی بمانند. برای تشخیص دادن شپش سر، بازرسی و معاینه دقیق مو و پوست سر به طور گسترده انجام می شود .

نشانه های شپش سر:

علائم و نشانه های رایج شپش سر ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  1. خارش: خارش پوست سر، گردن و گوش ها یکی از شایع ترین نشانه های ابتلا به شپش سر می باشد. خارش یک واکنش آلرژیک نسبت به نیش شپش می باشد . هنگامی که فردی برای اولین بار به شپش سر مبتلا میشود ممکن است بین 4 الی 6 هفته نشانه ای از خارش سر برای او وجود نداشته باشد.
  2. مشاهده شپش روی پوست سر: ممکن است بتوانید شپش ها را روی پوست سر خود و یا بین تار موهای خود پیدا کنید اما اغلب تشخیص دادن آن ها سخت است زیرا کوچک هستند و از نور اجتناب می کنند و حرکت سریعی دارند.
  3. تخم شپش روی ساقه مو: تخم شپش به ساقه مو میچسبد و ممکن است به سختی دیده شوند زیرا بسیار ریز هستند . آن ها به راحتی اطراف گوش و خط موی گردن دیده می شوند. با این حال وجود تخم لزوما به معنی وجود شپش زنده نیست.
  4. زخم روی پوست س، گردن و شانه ها: خاراندن پوست میتواند باعث ایجاد برآمدگی های کوچک و قرمزی شود که گاهی ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض ارگانیسم ها باعث بروز عفونت شود.

درمان شپش سر:

 درمان شپش سر به وسیله استفاده از شامپو ها، لوسیون ها یا کرم هایی که شپش سر را ازبین میبرند میسر می باشد. شامپوها دارای دارویی به نام پیرترین یا پرمترین هستند که شپش سر را ازبین میبرد. شپش ها و تخم آنها به سختی به تار موی شما میچسبند و به سختی میتوان انها را از موها جدا کرد مگر اینکه از شانه های دانه ریز مخصوصی برای شانه کردن موها استفاده کرد. به یاد داشته باشید که پس از استفاده از شانه یا برس، آن را به مدت 10 دقیقه در آب داغ خیس کنید.

اگر از دستور العمل هایی استفاده می کنید که بدون نسخه و تجویز پزشک هستند، حتما آنها را تا تکمیل شدن دوره درمان و از بین رفتن شپش سر استفاده کنید . درمان تنها در صورتی موفقیت آمیز می اشد که دستور العمل های نحوه استفاده از داروها، مدت زمانی که باید آنها را روی موهای سر خود نگهدارید و دوره تکرار آنها را به درستی رعایت کنید.

درمان شپش سر مقاوم:

در طول سال ها، برخی از شپش ها به نام سوپر شپش ها یا ابر شپش ها تکامل یافته اند و این نوع از شپش ها نسبت به درمان های عمومی بدون نسخه مقاوم هستند. برای درمان این نوع شپش ها از داروهای قوی تری استفاده میشود که میتوانند آن ها را از بین ببرند. 

به طور کلی راهکار هایی که به واسطه آنها میتوان شپش سر را ازبین برد شامل موارد زیر هستند:

  1. استفاده از شانه مخصوص شپش
  2. اصلاح موی سر: شپش سر نمیتواند بر روی موهایی که کمتر از نیم سانتی متر طول دارند زنده بماند و اصلاح موی سر و کوتاه کردن آنها میتواند درمان موثری برای از بین بردن شپش سر باشد . حتما موهای خود را پس از اصلاح با شانه مخصوص شانه کنید.
  3. شامپوهای ضد شپش سر: شامپو های ضد شپش بر پایه موادی ساخته میشوند که باعث از بین رفتن این موجود می شود. این محصولات دارای ترکیباتی مانند پرمترین هستند. استفاده از این شامپو ها به یاد داشته باشید که شامپو ها و لوسیون ها فقط میتوانند شپش های زنده را ازبین ببرند و تخم شپش باز هم روی پوست سر باقی میماند به همین علت تکرار دوز مصرفی داروها در زمان معین اهمیت بسیاری دارد.

نحوه صحیح استفاده از شاپوهای ضد شپش :

طبق دستور العمل های توصیه شده برای هر محصول عمل کنید و به یاد داشته باشید که شامپو با محل دیگری از بدن شما بجز موی سر تماس پیدا نکند. پس از شست و شو برای خارج کردن شپش های مرده از یک شانه با  دندانه های ظریف استفاده کنید. برای ریشه کن شدن کامل شپش سر، تداوم درمان امری بسیار ضروریست.

نکته مهم: تمامی اعضای خانواده فردی که مبتلا به شپش سر می باشد باید از این نظر تحت بررسی قرار گرفته و در صورت مثبت شدن نتایج بررسی ها، حتما تحت درمان مناسب قرار بگیرد، زیرا شپش به راحتی میتواند از فردی به فرد دیگر منتقل شود.

چگونه از شپش سر پیشگیری کنیم؟

بهترین راه پیشگیری از ابتلا به شپش سر این است که شانه، حوله، کلاه و سرپوش خود را با دیگران به اشتراک نگذارید.

از تماس فیزیکی با فردی که به شپ سر مبتلاست خودداری کنید.

حتما درباره شپش سر به فرزندان خود آموزش های لازم را بدهید که هنگام بازی کردن از تماس سر به سر و به اشتراک گذاشتن وسایلی مانند کلاه خودداری کنند.

اگر فردی از اعضای خانواده شما مبتلا به شپش سر می باشد با استفاده از راهکار های زیر میتوانید از ابتلای سایر اعضای خانواده پیشگیری کنید:

لباس ها، ملافه ها و پارچه هارا با اب داغ بشویید و سپس اتو کنید. اگر وسایلی مانند حیوانات یا اسباب بازی هایی وجود دارد که نمیتوانید آن ها را بشویید انها را به مدت 2 هفته در یک کیسه پلاستیکی در بسته نگهداری کنید.

برس ها و شانه ها را به مدت 10 دقیقه در اب داغ قرار دهید و نهایتا قسمت هایی از خانه را که ممکن است فرد مبتلا به شپش انجا نشسته و بازی کرده باشد را جارو برقی بکشید.

ریشه کن شدن شپش سر چقدر زمان میبرد؟

با استفاده از درمان موثر، شپش سر پس از 2 الی 3 هفته از بین میرود. این مدت زمان بستگی به تعداد شپش هایی که روی سر شما وجود دارد بستگی دارد. دستور العمل های داروهای خود را به درستی رعایت کنید. شپش در صورت عدم درمان میتواند تا 30 روز یا بیشتر روی سر شما زنده بماند.

درمان های خانگی تا چه اندازه میتوانند موثر باشند؟

هیچ مدرک علمی ای وجود ندارد که درمان های خانگی مانند استفاده از سس مایونز یا روغن زیتون در ازبین بردن شپش سر نقش قطعی ای داشته باشند. تنها درمان مطمئن توصیه شده برای شپش سر شامپوها و لوسیون ها یا کرم های بدون نسخه و داروهای تجویزی از سوی پزشک می باشد

منابع:

https://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMcp012640

https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/10824-head-lice